در ساده‌ترین بیان، زمانی که یک شرکت سهام جدیدی را صادر نماید و این امر باعث کاهش درصد مالکیت دیگر سهامداران موجود در آن شرکت شود در واقع رقیق شدن سهام اتفاق افتاده است.
همچنین در حالت دیگر زمانی که دارندگان اختیار معامله‌های سهام، این اختیار را اعمال کنند رقیق سازی سهام روی می‌دهد و بنابراین زمانی که تعداد سهام موجود بیشتر شود، درصد کمتر یا اصطلاحا رقیق شده‌ای از سهام به هر سهامدار تعلق خواهد گرفت.
رقیق سازی سهام به چه معناست؟
به طور کلی باید توجه داشت که داشتن سهام بیانگر وجود سهمی از مالکیت یک شرکت است و بنابراین زمانی که هیئت مدیره یک شرکت تصمیم به عمومی کردن شرکت خود از طریق عرضه اولیه بگیرد تعداد سهام مجازی را برای عرض تصویب خواهد کرد که البته این سهام، تحت عنوان سهام معوق یا شناور شناخته می‌شود.
اگر آن شرکت در آینده سهام اضافی منتشر نماید یعنی اقدام به عرضه ثانویه سهام کند، سهام شناور را افزایش داده و بنابراین باعث کاهش ارزش سهام موجود می‌شود و این به آن معناست که سهامدارانی که در عرضه اولیه سهام را خریداری کرده‌اند نسبت به حالت قبل از انتشار سهام جدید یعنی قبل از عرضه ثانویه سهم مالکیت کمتری خواهند داشت.
برای توضیح دقیق‌تر باید به این نکته اشاره کرد اصولا فرآیند کاهش درصد مالکیت صاحبان سهام در پی عرضه ثانویه یعنی انتشار سهام جدید رقیق شدن نام دارد و البته رقیق شدن سهام منجر به کاهش سود هر سهم نیز خواهد شد که بر قیمت سهام نیز تاثیرات منفی خواهد داشت.
زمانی که یک شرکت با وجود عدم برخورداری سهامداران فعلی به صورت کامل اقدام به افزایش سرمایه نماید رقیق شدن سهام رخ می‌دهد.
در این گفتار سعی داریم مفهوم رقیق شدن سهام را توضیح دهیم؛ به طور مثال رقیق سازی مانند تقسیم یک کالا بین اعضای بیشتر است زمانی که ما بخواهیم به تعداد بیشتری کالا را تقسیم کنیم سهم هر فرد کمتر خواهد شد.
بنابراین در رقیق سازی سهام، هر فرد سهامدار همچنان صاحب سهم خواهد بود اما در هر مرحله نسبت به مرحله قبل سهام او کوچک‌تر خواهد شد.
رقیق سازی تاثیرات منفی بر ابعاد مختلف شرکت سهامی می‌گذارد؛ یعنی علاوه بر تاثیر منفی بر ارزش مالکیت سهام، منجر به کاهش سود شرکت از هر سهم یا سود خالص تقسیم بر سهام شناور خواهد شد که این موضوع باعث کاهش قیمت سهام در بازار می‌شود.
به همین جهت بسیاری از شرکت‌های دولتی در فرایند عرضه سهام تخمین‌هایی از سهام رقیق شده را ارائه می‌دهند که منجر می‌شود چشم انداز و دورنمایی از وضعیت مالکیت سهام پس از عرضه ثانویه یعنی انتشار سهام جدید برای صاحبان سهام ایجاد شود.
در این فرآیند اوراق بهادار افزوده شده و رقیق کننده، فرضا به سهام موجود تبدیل می‌شوند.
ممکن است رقیق شدن سهام زمانی اتفاق بیفتد که یک شرکت سهامی سرمایه سهام بیشتری را جمع آوری نماید چرا که با این عملکرد سهام جدید ایجاد شده و سرمایه‌گذاران جدیدی وارد می‌شوند و این خود موجب افزایش سرمایه از این طریق و دریافت وجوه پرداخت شده از طریق فروش سهام اضافی می‌تواند موجب سودآوری و رشد قابل توجه شرکت و همچنین بهبود ارزش سهام یک شرکت شود بنابراین رقیق سازی اصولا برای شرکت با آثار مثبتی همراه است.
اما فرایند رقیق شدن سهام اصولا مورد پذیرش و استقبال سهامداران فعلی نیست و آن را امر مثبتی نمی‌دانند به همین جهت شرکت‌ها برنامه‌های خرید سهام را در جهت کمک به جلوگیری از اثرات رقیق شدن اجرا می‌کنند.
توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که رقیق شدن سهام، صرفا به واسطه تقسیم سهام اتفاق نمی‌افتد چرا که با تعدیل قیمت سهام، درصد مالکیت سرمایه‌گذاران ثابت باقی می‌ماند.
برای آشنایی بیشتر با فرایند رقیق شدن سهام آن را در قالب یک مثال شرح می‌دهیم تصور کنید یک شرکت دارای ۱۰۰ سهام آن را به صد سهامدار اختصاص می‌دهد و بنابراین هر سهامدار دارای یک درصد از سهام شرکت است.
در صورتی که این شرکت بعدا اقدام به عرضه ثانویه کند و تصمیم بگیرد که ۱۰۰ سهام جدید را به ۱۰۰ سهامدار جدید بفروشد هر سهامدار تنها نیم درصد از سهام شرکت را دارا خواهد بود و به همین دلیل هر سرمایه‌گذار دارای درصد مالکیت کمتری خواهد شد.
غالبا شرکت‌های سهامی عام پیش از صدور سهام جدید و عرضه ثانویه ارزش سهام فعلی را کاهش می‌دهند این امر موجب می‌شود که سهامداران جدید و همچنین سهامداران فعلی بتوانند بر مبنای سهام آینده برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند.
سهامدارانی که در عرضه اولیه سهام خریداری نموده‌اند معمولا در برابر رقیق شدن سهام مقاومت می‌کنند و استقبال خوبی از این فرایند ندارند چرا که درصد مالکیت آنها به واسطه عرضه ثانویه کاهش می‌یابد.
پیشگیری از رقیق شدن به واسطه قرارداد حفاظت از رقیق شدن سهام امکان‌پذیر است؛ حفاظت از رقیق شدن به معنای قراردادیست که به طور کامل از کاهش سهام سرمایه‌گذار در یک شرکت در دوره‌های تامین مالی ثانویه و در آینده جلوگیری می‌نماید.
فرآیند حفاظت از رقیق شدن زمانی شروع می‌شود که اقدامات یک شرکت باعث کاهش درصد دارایی سرمایه‌گذاران شود.
مثلا اگر یک سرمایه‌گذار یا وکیل قانونی او ۲۰ درصد از سهام یک شرکت را دارا باشد، و پس از آن شرکت اقدام به منتشر کردن مجموعه سهام جدید نماید، شرکت باید سهام جدیدی را با قیمت تخفیف خورده به سرمایه‌گذار ارائه دهد تا به نحوی بخشی از کاهش درصد مالکیت او را جبران کرده باشد. این اقدام به حفاظت از رقیق شدن معمولا در قراردادهای سرمایه‌گذاری سهامی در سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر صورت می‌گیرد.
علاوه بر این موضوع تنظیم قرارداد با عنوان شرط ضد رقیق شدن نیز منعقد می‌شود که البته تحت عنوان بند ضد رقیق شدن نیز شناخته می‌شود. این شرط موجب ایمن شدن سهام سرمایه‌گذار در برابر کاهش ارزش می‌گردد و به همین جهت با انتشار سهام‌های بعدی و عرضه ثانویه با قیمت کمتر روی می‌دهد.
زمانی که یک شرکت سهامی تاسیس شود هر یک از موسسین یا پذیره‌نویسان اولیه مالک درصدی از سهام یک شرکت می‌شوند.
به عنوان مثال شخص الف در شرکت مالک ۱۰ سهم از صد سهم می‌شود که این به این معناست که او دارای ۱۰ درصد سهام کل شرکت است حال در صورتی که مجمع عمومی فوق العاده آن شرکت اقدام به عرضه ثانویه کند و در پی افزایش سرمایه از طریق صدور سهام جدید باشد نصاب سهام سهامداران سابق که در عرضه اولیه سهام تهیه کرده‌اند تغییر می‌کند.
بنابراین شخص الف که در ابتدا مالک ۱۰ سهم در صد سهم بود بعد از عرضه ثانویه مالک ۱۰ سهم از ۲۰۰ سهم می‌شود و نصاب سهام او به ۵ درصد کاهش پیدا می‌کند این همان فرآیند رقیق شدن سهام است و بنابراین تعداد سهام سهامداران کاهش نمی‌یابد اما نصاب سهام آنها متناسب با تعداد سهام جدید تعدیل می‌شود.
قواعد کاهش و افزایش ارزش سهام
دلایل کاهش ارزش سهام در شرکت‌های سهامی شامل کاهش ارزش سهام در پی کاهش سرمایه شرکت و یا کاهش ارزش سهام به دلیل نوسانات بازار یا مسائلی که بازار سرمایه را تحت تاثیر قرار می‌دهد می‌شود.
قواعد افزایش سرمایه شرکت‌های سهامی عام و خاص متفاوت است؛ اما کاهش سرمایه در این شرکت‌ها فرایندی مشابه دارد.
کاهش تعداد سهام از طریق فرایند کاهش سرمایه اجباری و فرایند کاهش سرمایه اختیاری ممکن است در حالی که کاهش سرمایه شرکت به واسطه کاهش ارزش سهام تنها در اثر فرایند کاهش اجباری سرمایه ممکن است.
علت آن که رقیق شدن سهام منجر به ضرر سرمایه‌گذاران می‌شود آن است که مطابق قوانین تجارتی شرکت‌های سهامی، بسیاری از تصمیم گیری‌های شرکت بر اساس تعداد آرا اخذ می‌شود و به همین دلیل هر سهامدار دارای یک حق رای بوده و در برخی موارد در سهامدار به اندازه تعداد سهامی که دارد حق رای خواهد داشت.
بنابراین طبیعی است که به دلیل کاهش درصد سهام یک سهامدار، با کاهش قدرت تصمیم گیری او در شرکت تجاری مواجه شویم.
به عنوان یکی دیگر از مهمترین آثار رقیق سازی سرمایه در شرکت‌های سهامی می‌توان به تعدیل قدرت و اختیارات در بین سرمایه‌گذاران سابق اشاره کرد چرا که در موارد بسیاری مهمترین تصمیم گیری‌های مربوط به سرنوشت یک شرکت در حیطه اختیارات سرمایه‌گذاران محدودی قرار می‌گیرد و آنان نیز به دلیل سلطه بر اموال و دارایی‌های شرکت و به جهت آن که بیشترین سرمایه شرکت را در اختیار دارند مهمترین تصمیم گیری‌های جلسات عمومی را به تنهایی گرفته و می‌توانند بر سرنوشت سهامداران کوچک نیز اثرگذار باشند.
به همین جهت و در روزهای حمایت از منافع سرمایه‌داران خرد در برابر سهامداران کلان از طریق رقیق سازی سرمایه می‌توان تا حدودی این وضعیت را تعطیل کرده به قدری از تسلط بر سرمایه شرکت را در اختیار سهامداران خرد قرار داد.
همچنین مطابق قوانین تجارتی شرکت‌های سهامی؛ رسمیت برخی جلسات مستلزم حضور اکثریت خاص تعیین شده از سهامداران است.
اثر دیگری که در نتیجه رقیق سازی سرمایه ایجاد می‌شود ورود سرمایه‌گذاران جدید به شرکت می‌باشد که البته این سرمایه‌گذاران نه تنها در قالب مجمع عمومی در سرنوشت شرکت اثرگذار بوده که در نتیجه تصمیم گیری‌های شرکت نیز دخالت دارند و البته اداره یک شرکت بر عهده هیئت مدیره است که از میان همین سهامداران انتخاب می‌شوند بنابراین با ورود سرمایه‌گذاران جدید تعداد مدیرانی که می‌توان برای شرکت انتخاب کرد بیشتر شده و امکان انتخاب مدیران با تجربه تر نیز ایجاد می‌گردد.
رقیق سازی که با کمک به افزایش سرمایه شرکت نقش موثری در فرایند افزایش سرمایه ثبت شده شرکت دارد چرا که در بسیاری از موارد سرمایه ثبت شده شرکت می‌تواند در راستای ورود یک شرکت به بازارهای تجاری و همچنین شروع همکاری یک شرکت با شرکت‌های خارجی و بین المللی نقش موثری داشته باشد.
چرا که شرکت‌های بین‌المللی اصولا جهت اعتماد به شرکت‌های ایرانی سرمایه ثبت شده شرکت را مد نظر قرار می‌دهد از طرف دیگر استفاده از اعتبارات بانکی و مزایای مربوط به آن نیز بسیار تحت تاثیر سرمایه ثبت شده یک شرکت است بنابراین مهمترین اثر اولیه رقیق سازی سرمایه که منجر به افزایش سرمایه شرکت می‌شود آثار غیر مستقیمی را به دنبال دارد.
مهمترین اثر دیگری که ناشی از رقیق شدن سهام است کاهش سود هر سهم می‌باشد.
طبیعتا کاهش دامنه سودآوری سرمایه‌گذاران سابق برای آنها امر قابل پذیرش و مطلوبی نیست و بنابراین آنان نیز برای مقابله با چنین پدیده‌ای ممکن است اقداماتی کرده و بخشی از این زیان ایجاد شده در اثر عملیات رقیق سازی را به سرمایه‌گذاران سابق و مدیران تحمیل نمایند.
در ادامه این گفتار به برخی از راهکارهای مواجهه با رقیق شدن سهام توسط سهامداران اشاره می‌کنیم؛ همانطور که پیش از این بیان کردیم رقیق شدن سهام اثر بسیار زیادی قدرت و سود سهامداران فعلی می‌گذارد به همین دلیل سهامداران تلاش می‌کنند تا به طرق مختلف از عرصه ثانویه جلوگیری نمایند.
برخی اقدامات سهامداران که مربوط به زمان پس از انعقاد قرارداد سرمایه‌گذاری می‌شود شامل اعتصاب، یا استعفا می‌باشد که البته به دلیل غیرقانونی بودن اثرگذاری چندانی هم ندارند.
به همین دلیل توصیه می‌شود سهامدارانی که قصد سرمایه‌گذاری در یک شرکت سهامی دارند پیش از انعقاد قرارداد با گنجاندن مواردی در شروط ضد رقیق سازی، شرایط عرضه ثانویه را تعدیل کنند و یا مزایایی برای خود پیش بینی نمایند به عنوان مثال یکی از این راهکارها آن است که شرکت را موظف کنند تا در ارائه و عرضه ثانویه سهام، تخفیفاتی را به سرمایه‌گذاران فعلی بدهد.
از دیگر موارد ترفندهای پیشگیری از رقیق سازی سهام آن است که حق اولویت خرید سهام به سرمایه‌گذاران فعلی بدهند تا بتوانند تا حدی ضرر ایجاد شده در اثر عرضه ثانویه و کاهش ارزش سهام را جبران نمایند.
آیا رقیق سازی سهام برای شرکت مفید است؟
به طور کلی نمی‌توان هیچ گونه از این اقدامات را مطلقاً مفید یا مضر بدانیم چرا که هر نهاد حقوقی می‌تواند پاسخگوی چند نیاز مشخصی باشد و کاربردهای خاصی را با همراه داشته باشد و همچنین طبیعی است که برخی اثرات منفی در کنار فواید خود به همراه داشته باشد.
فرآیند رقیق سازی سهام نیز در خصوص شرکت‌های سهامی به همین ترتیب است همراه با اثرات مثبتی برای شرکت و ایجاد راه‌های جدید برای پیشرفت شرکت باشد. همچنین از اثرات مثبت آن برای سهامداران خرد شرکت می‌توان به کمک به حفظ منافع آنان اشاره کرد.
اما در خصوص سرمایه گذاران و سهامداران سابق معمولاً همراه با اثرات منفی است چرا که می‌تواند به طور کلی هدف اصلی شرکت را تغییر داده و البته موجب کاهش ارزش سهام سهامداران سابق گردد.
به طور کلی این فرایند مسیری است که هر شرکتی با توجه به نیازها و اهداف خود ممکن است آن را طی نماید و بنابراین لازم است که هر یک از سرمایه گذاران شرکت‌های سهامی پیش از اقدام به سرمایه‌گذاری در این خصوص توافقات لازم را انجام داده و تدابیر به خصوصی را که در این مقاله نیز به آن اشاره کردیم اجرایی نمایند.
0 دیدگاه