نتایج مطالعه دقیق‌سازی گسل‌‌های ۱۱ کلانشهر در اختیار دستگاه‌های مرتبط قرار می‌گیرد

به گزارش روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، کارشناس لرزه زمین‌ساخت این سازمان و مسئول طرح دقیق‌سازی گسل‌های جنبای کلانشهر تهران و ناظر علمی این پروژه در سایر کلانشهرها با بیان این‌که مطالعه گسل‌های جنبا، هندسه آنها و تعیین نرخ لغزش گسل‌ها وظیفه حاکمیتی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور است، گفت: در سال 1395 مصوبه‌ای در شورای عالی معماری و شهرسازی مبنی بر این‌که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در مقیاس یک دو هزارم به عنوان مقیاس مطالعات شهری، گسل‌های کلانشهرها را مورد مطالعه قرار دهد، به تصویب رسید.

مهندس نیره صبور، با بیان اینکه در ابتدای اجرای این طرح، 5 کلانشهر "تهران"، "مشهد"، "تبریز"، "کرج" و "کرمان" انتخاب شدند، اظهار کرد: ولی بعدها 6 کلانشهر دیگر به این طرح اضافه شد و در حال حاضر این مطالعات همزمان در 11 کلانشهر در حال اجرا است.

وی، "اهواز"،‌"شیراز"، "خرم‌آباد"، "قزوین"، "سنندج" و "زاهدان" را 6 کلانشهر اضافه شده به این طرح عنوان کرد و یادآور شد: در این شهرها علاوه بر تمرکز بیشتر جمعیت، به سبب وجود مراکز و دفاتر سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، کارشناسان خبره و آشنا با زمین‌شناسی منطقه حضور داشتند که توانایی لازم جهت انجام این پروژه را دارند.

کارشناس لرزه زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با بیان اینکه در 5 کلانشهر اول از جمله در تهران مطالعات نقشه دقیق‌سازی گسل‌ها رو به پایان است؛ ابراز امیدواری کرد که نتایج نهایی مطالعات در این 5 کلانشهر از شهریور تا اسفند ماه سال جاری تکمیل شود تا در اختیار دستگاه‌های مرتبط قرار گیرد.

آخرین وضعیت طرح دقیق‌سازی گسل‌های کلانشهرهای کشور

صبور، در خصوص میزان پیشرفت تهیه نقشه‌های دقیق‌سازی گسل‌ها گفت: مطالعات 5 کلانشهر "تهران"، "مشهد"، "تبریز"، "کرج" و "کرمان" تا 95 درصد پیشرفت دارد و تا پایان سال جاری نتایج آن ارائه خواهد شد.

مجری طرح دقیق‌سازی گسل‌ها، توسعه شهری را یکی از موانع اجرای مطالعات زمین‌شناسی در محدوده‌های شهری دانست و خاطرنشان کرد: ما برای دسترسی به شواهد و عوارض مرتبط با گسل‌ها از عکس‌های هوایی دهه چهل خورشیدی بهره بردیم که هنوز شهر تهران و سایر شهرها با سازه‌های شهری پوشانده نشده بود و خوشبختانه عکس‌های هوایی با پوشش کاملی از کشور موجود است.

گسل نیاوران بر روی عکس هوایی دهه چهل خورشیدی

وی یادآور شد: پس از تهیه نقشه اولیه، پیمایش میدانی اتوبان به اتوبان، بلوار به بلوار و کوچه به کوچه انجام شد و تلاش شد اندک آثار باقیمانده از گسل‌ها با جی‌پی‌اس دو فرکانسه ثبت و خطاهای احتمالی در نقشه اولیه رفع و محل دقیق گسل‌ها تعیین شود که در این مرحله حدود 830 نقطه در گستره شهر تهران و پیرامون آن بازدید شد.

پیمایش‌های میدانی در سطح شهر تهران

برداشت‌های میدانی پروژه دقیق‌سازی گسل‌های شهر تهران

صبور خاطرنشان کرد: بسیاری از گسل‌ها در مناطق نظامی قرار گرفته است که با همکاری سازمان جغرافیای ارتش و هماهنگی‌های انجام شده، بررسی و مطالعه گسل‌های این مناطق نیز ممکن شد.

گسل‌های جدید در 11 کلانشهر

کارشناس لرزه زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در خصوص برخی از یافته‌های این مطالعات، با بیان اینکه در گذشته به غیر از تهران در سایر شهرها مطالعات دقیقی بر روی گسل‌ها انجام نشده، افزود: برای نخستین بار در سال 1364 نقشه و گزارش گسل‌های جنبای شهر تهران توسط دکتر "مانوئل بربریان" تهیه شد ولی به دلیل عدم وجود ابزارهای موقعیت مکانی دقیق در زمان انجام آن مطالعات، نقشه نیاز به بازبینی داشت.

به گفته وی؛ خوشبخاته تعدادی از گسل‌های تهران در محدوده بوستان‌های شهر همچون یاس، لویزان، شیان، طالقانی، پردیسان، لتمال و چیتگر قرار گرفته‌اند که علاوه بر دوری تمرکز جمعیت از حریم گسل، امکان مطالعات دقیق‌تر و انجام برداشت‌های ژئوفیزیکی برای ما ممکن شد.

مطالعات ژئوفیزیک در محدوده بوستان چیتگر سال 1402

نمونه‌ای از پروفیل‌های برداشت شده در شهر تهران

تخلیه داده‌های ژئوفیزیک برداشت شده جهت راستی‌آزمایی

صبور خاطرنشان کرد: با هماهنگی انجام شده از سوی ستاد مدیریت بحران شهرداری تهران با این بوستان‌ها، برای اولین بار تعداد 16 پروفیل ژئوفیزیک-ژئوالکتریک از گسل‌های شهر تهران تهیه شد که اطلاعات زیرسطحی ارزشمندی را از محل دقیق گسل‌ها و هندسه آن‌ها برای ما فراهم کرده‌اند و با انجام این مطالعات، برای اولین بار گسل جنبایی در محدوده منطقه 5 شهرداری تهران شناسایی شد.

مطالعات ژئوفیزیک در محدوده اوین- 1402

وی با اشاره به این‌که عموما زمین‌شناسان از مطالعات شهری استقبال نمی‌کنند؛ تصریح کرد: نیاز اولیه همه مطالعات زمین‌شناسی از زمین به دست می‌آید که در محدوده‌های شهری به دلیل ساخت و ساز دور از دسترس است و از سوی دیگر به دلیل استقرار مناطق امنیتی و نظامی، شهرک‌ها، پارک‌ها و بوستان‌ها دسترسی به اندک شواهد باقیمانده هم بسیار دشوار و نیازمند مکاتبات و هماهنگی‌های زیادی است که وقت و انرژی زیادی را نیاز دارد.

اعتبارات مورد نیاز برای پیشبرد طرح دقیق‌سازی

این محقق زمین‌شناسی با تاکید بر اینکه این مطالعات هزینه‌های زیادی را می‌طلبد، گفت: بعد از پایان مطالعات زمین‌شناسی و تهیه نقشه اولیه گسل‌ها، مطالعات ژئوفیزیک و زیر سطحی و مطالعات سن‌سنجی اجرایی می‌شود  که همه آن‌ها هزینه‌های زیادی را طلب می‌کند.

مجری طرح دقیق‌سازی گسل‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور ادامه داد: برای برآورد نرخ لغزش گسل‌ها به مطالعات دیرینه لرزه‌شناسی و سن‌سنجی نیاز داریم که حفر ترانشه دیرینه لرزه‌شناسی هزینه زیادی دارد و آزمایشگاه‌های سن‌سنجی در ایران محدود است.

تهیه نمونه سن‌سنجی لومینسانس از گسل شمال تهران

به گفته وی، در ایران تنها یک آزمایشگاه سن‌سنجی به روش لومینسانس داریم که در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مستقر شده و به دلیل شرایط کنونی کشور ارسال نمونه به آزمایشگاه‌های خارج از کشور بسیار دشوار است و هزینه بسیار زیادی دارد.

صبور اضافه کرد: بر این اساس با تفاهم‌نامه همکاری که با موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران منعقد کردیم، آنالیز سن‌سنجی نمونه‌های شهر تهران در آزمایشگاه لومینسانس این موسسه انجام شد که به دلیل ترافیک کاری آزمایشگاه، مستلزم صرف زمان زیادی بود.

وی با تاکید بر اینکه اعتبارات اضافه‌ای به سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور برای اجرای این پروژه اختصاص داده نشده؛ گفت: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور از اعتبارات موجود و همچنین بدنه کارشناسی و تجهیزات خود این پروژه را تاکنون اجرایی کرده است.

به گفته این محقق، طبق برآوردهای صورت گرفته در سال 95، برای تهیه نقشه‌های دقیق شده گسل‌های کلانشهرها، حدود 5 میلیارد تومان در شهرهای بزرگ همچون تهران و حدود 3 میلیارد تومان برای شهرهای کوچک‌تر مورد نیاز بود که تامین اعتبار نشد، ولی به دلیل اهمیت حیاتی طرح، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور تصمیم گرفت با اعتبارات موجود و بدنه کارشناسی توانمند خود پروژه را اجرایی کند، اگرچه ناگزیر به صرف مدت زمان زیادتری شد.

صبور به اهمیت این نقشه‌ها اشاره کرد و گفت: در کشورهای پیشرفته، نقشه گسل‌های جنبا و سایر نقشه‌های مربوط به مخاطرات زمین‌شناسی همچون فرونشست، سیل و زمین‌لغزش زیربنای توسعه پایدار محسوب می شوند.

کارشناس لرزه زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با بیان اینکه بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا بر روی گسل‌های جنبا بنا شده‌اند، یادآور شد: وجود گسل‌ها و به نقشه در آمدن آنها مانعی برای ساخت و ساز نیست، بلکه ساخت و ساز در حریم گسل‌ها باید بر اساس ضوابط و قوانین مشخص که توسط وزارت راه، مسکن و شهرسازی و بر مبنای نقشه‌های مخاطرات ارائه می‌شود، انجام شود تا در صورت رخداد زمینلرزه میزان خسارت جانی و مالی به حداقل ممکن برسد.

وی خاطرنشان کرد: تهران بدون توجه به این مسائل توسعه یافته و در بسیاری از حرائم گسل‌ها بلند مرتبه‌سازی انجام شده ولی برخی از اقدامات مهم را می‌توان بر اساس این نقشه‌ها انجام داد.

مجری طرح دقیق‌سازی گسل‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور ادامه داد: برای مثال ساختمان مراکز، دستگاه‌ها و نهادهای مسئول در مدیریت بحران می‌بایست خارج از محدوده حریم گسل‌ها باشند، تا توان خدمات‌دهی و کنترل بحران را داشته باشند و این موردی است که پس از ارائه این نقشه‌ها قابل انجام است و یا خطوط انتقال نیرو در محل حریم گسل‌ها می‌بایست مقاوم‌سازی شده و تدابیر امنیتی برای آنها اندیشیده شود.

صبور تاکید کرد: وظیفه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور تهیه این نقشه‌ها و گزارش‌های ضمیمه آن و ارائه این اطلاعات به دستگاه‌های مربوط و مسئول است که امید داریم با توجه ویژه نهادهای مرتبط، اقدامات ضروری بر پایه این نقشه‌ها پیش از رخداد بحران صورت گیرد.