بررسی چالش‌های حمل‌ونقل و لجستیک صنایع معـدنی و فلزی

ناگفته پیداست که بخش حمل‌و‌نقل و لجستیک از چه اهمیت بالایی در صنایع مختلف برخوردار است.

تصور فعالیت صنایع بدون حمل مواد اولیه تا کارخانه و همچنین فروش و سودآوری آن‌ها بدون حمل محصولات نهایی به بازارهای داخلی و خارجی غیرممکن است. اهمیت این مساله با بررسی نقش حمل‌و‌نقل و لجستیک در صنعت بزرگی همچون صنعت فولاد دو چندان جلوه می‌کند.

بی‌تردید حمل حجم بالای مواد اولیه و محصولات این صنعت، به بخش لجستیک قدرتمندی نیاز دارد، اما شاید نخستین موضوع، وجود زیرساخت‌های مناسب و توسعه‌یافته باشد. شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر از جمله شرکت‌هایی است که با توجه به توسعه نامتوازن زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل در مقایسه با توسعه پرسرعت صنعت فولاد کشور، چالش‌های متعددی را تجربه می‌کند که از لزوم توجه ویژه به توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل کشور و به خصوص حمل‌و‌نقل ریلی حکایت دارد.

اهمیت بالای مقوله حمل‌و‌نقل از آنجایی نشات می‌گیرد که این بخش نه‌تنها ارتباط میان تولید و مصرف را برقرار می‌کند، بلکه نقش جدایی‌ناپذیری در زنجیره تامین دارد؛ بنابراین می‌توان تصور کرد که این بخش از چه جایگاه مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی یک کشور برخوردار است. صنعت فولاد در کشور با سرعت قابل توجهی در حال توسعه است، از این‌رو لازم است که زیرساخت‌ها و سیستم‌های پشتیبانی این صنعت نیز همگام با آن توسعه یابند.

یکی از زیرساخت‌های اصلی صنعت فولاد، سیستم حمل‌ونقل و لجستیک است. در صنایع معدنی و فلزی، حمل‌ونقل و لجستیک نقطه پیوند میان حلقه‌های زنجیره تلقی می‌شود، به همین دلیل است که سیستم‌های حمل‌ونقل معادن و صنایع معدنی در کشورهای توسعه‌یافته، متناسب با نیاز این بخش توسعه پیدا می‌کنند.

در واقع تولیدکنندگان با دسترسی به یک روش حمل‌و‌نقل مناسب، می‌توانند علاوه بر دریافت اقتصادی و پایدار مواد اولیه، با سرعت بیشتر و هزینه پایین‌تری محصولات خود را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند. گفتنی است، در زنجیره فولاد منطقه گل‌گهر با توجه به اینکه حمل ماده اولیه از محل معادن تا واحدهای فولادسازی، فرآیندی با حجم بسیار بالاست، حمل‌ونقل و لجستیک از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.

ضرورت توسعه خطوط ریلی

از آنجا که صنایع معدنی و فلزی در ایران پیشرفت چشمگیری داشته‌اند، برخورداری از سیستم حمل‌ونقل با ظرفیت مناسب حمل بار، موضوعی ضروری به نظر می‌رسد. همچنین تامین مواد اولیه کارخانه‌ها یکی از مهمترین دغدغه‌های این صنعت به شمار می‌آید. توجه به این موضوع که تامین مواد اولیه، به چه میزان، از کدام کارخانه و در چه فاصله‌ای باشد و همچنین جا‌به‌جایی آن از چه طریقی انجام شود، می‌تواند به سودآوری سازمان، مدیریت هزینه‌ها و زمان کمک بزرگی کند. به جز کارخانه‎هایی که در مجاورت یکدیگر قرار دارند و می‌توانند با ایجاد پلتفرم نوارنقاله و انتقال مواد، بخشی از خوراک اولیه کارخانه‌ها را تامین کنند، در میان سیستم‌‌های مختلف حمل‌ونقلی، جابه‌جایی از طریق خطوط ریلی در صنایع فلزی و معدنی با توجه به هزینه مناسب‌تر اهمیت ویژه‌ای دارد. گفتنی است، تا پایان سال 1400 طول کل خطوط اصلی راه‌آهن کشور 14 هزار و 268 کیلومتر بوده، این در حالی‌ است که برای صنعت فولاد با ظرفیت 95 میلیون تن مواد خام و محصول در افق 1404، باید مجموعا حدود 2 هزار و 22 کیلومتر به صورت خط جدید و یک‌هزار و 255 کیلومتر به ‌صورت خط دوم در شبکه ریلی احداث شود. صنعت ریلی کشور همچنین در سه سال آینده برای رسیدن به سند چشم‌‌انداز راه‌‌آهن باید رشد سالانه‌ای در حدود 19 درصد داشته باشد، این درحالی است که متوسط نرخ رشد احداث خطوط ریلی در سال گذشته بسیار کم بوده است.

سیستم حمل ریلی به سبب ظرفیت بالا و هزینه پایین،‌ بهترین روش حمل‌ونقل مواد و محصولات بخش معدن محسوب می‌شود. با این حال، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که سرعت سیر حمل ریلی در کشور می‌تواند بهتر از شرایط فعلی باشد. با توجه به سهم حدود 70 درصدی بخش معادن و فلزات از کل حمل‌ونقل ریلی کشور، سرعت سیر فعلی بسیار پایین است. از آنجا که شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر بخشی از محصولات خود را صادر می‌کند و با توجه به اینکه ظرفیت حمل جاده‌ای محدود است و زیرساخت‌های جاده‌ای توان پاسخگویی به این حجم از حمل بار را ندارند، این شرکت در برهه‌هایی از سال با چالش ارسال و حمل بار به بندرعباس مواجه می‌شود.

از جمله دغدغه‌ها و چالش‌های حمل بار به بندرعباس می‌توان به همزمان شدن فروش بار صادراتی شرکت‌های منطقه گل‌گهر در یک بازه زمانی و محدود بودن ظرفیت ناوگان جاده‌ای اشاره کرد. علاوه بر آن، در صورت واردات مواد غذایی به کشور، رانندگان پس از حمل بار شرکت‌های منطقه به اسکله، ترجیحا از آن نقطه بارگیری به سایر شهرهای کشور را در برنامه قرار می‌دهند و تا زمان برگشت مجدد به منطقه گل‌گهر و حمل بار، زمان زیادی از دست خواهد رفت. همچنین از آنجا که ناوگان ریلی محدود است و امکان توقف چند‌روزه در مسیر وجود دارد، حمل بار آهن‌اسفنجی توسط ریل با ریسک بالایی همراه است و صرفا باید از طریق جاده حمل شود. همچنین سایر محصولات فلزی نیز به دلیل ریسک دموراژ کشتی، با این چالش مواجه هستند.

اهمیت اولویت‌بخشی

راهکار اصلی برون‌رفت از چالش‌های کنونی بخش حمل‌ونقل، پوشش دادن و تحقق اهداف پیش‌بینی‌شده برای توسعه زیرساخت‌های ریلی کشور است. با توجه به تعدد طرح‌های توسعه در منطقه گل‌گهر و در راس آن، کارخانه فولادسازی و تولید ورق شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر که بخش زیادی از این تولید نیز صادر خواهد شد، ایجاد خط ریلی جدید و یا حتی انحصاری برای گل‌گهر از سیرجان به بندرعباس ضرورت دارد. البته باید توجه داشت، احداث هر کیلومتر راه‌آهن، بسته به شرایط جغرافیایی (زمین کوهستانی یا مسطح) و بستر‌سازی مورد نیاز، بین یک تا 2 میلیون یورو سرمایه‌گذاری نیاز دارد. بهبود و ارتقای بهره‌وری خطوط راه‌آهن (لوکوموتیوها) و واگن‌های جدید نیز دیگر راه‌حل بهبود شرایط حمل‌ونقلی کشور است که موجب رشد نسبی سرعت سیر قطارها خواهد شد؛ بنابراین لازم است که تامین این لوکوموتیوها که صرفا به صورت خرید خارجی نیز خواهد بود ، در برنامه قرار گیرد.

از سوی دیگر، واگن‌های حمل کنسانتره، گندله، نرمه، آهن‌اسفنجی و ورق متفاوت هستند و به این موضوع نیز باید توجه ویژه‌ای داشت. همچنین با بزرگ شدن شهر سیرجان نیاز است که در بخش جاده‌ای، مسیرهای کمربندی و تردد کامیون‌ها به سمت بندرعباس و شهرهای مرکزی و شمالی کشور تغییر کند تا از حجم ترافیک درون‌شهری نیز کاسته شود.  از طرفی‌،  باید توجه داشت که اولویت اجرای طرح‌های توسعه و ارتقای ظرفیت‌های ریلی کشور، از منظر صنعت باید به مناطق دارای معادن و کارخانه‌های فولاد و همچنین گلوگاه‌های ترافیکی برای واگن‌ها و لوکوموتیو‌ها (شامل بنادر، تعمیرگاه‌ها و ایستگاه‌ها) اختصاص یابد. در مجموع، حل مشکل زیرساختی در صنایع معدنی و فلزی کشور نیازمند سرمایه‌گذاری در بخش ریلی و تصمیم‌گیری و شجاعت در اجرای کار است که البته منطقه گل‌گهر در حال حاضر، از مدیران شجاع و تصمیم‌گیر برخوردار است و در خصوص رفع این چالش نیز می‌تواند اقدامات مهمی صورت گیرد.