جایگاه و عملکرد بازار صنعت فولاد ایران

رضا زکایی خبرنگار رصد اقتصادی، صنعت فولاد یکی از مهمترین و تاثیر گذارترین صنایع در رشد و توسعه صنعتی هر کشوری است. با توجه به اینکه این صنعت بعنوان یکی از صنایع بنیادی هر کشوری بوده و در واقع یکی از معیارهای صنعتی شدن هر کشور وابسته به پیشرفت و توسعه صنعت مذکور می باشد؛ بهبود و توسعه آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مطالعات و تجربیات بین المللی نشان می دهند که در طول تاریخ مالی، بهترین سبد ارزش دارایی‌ها با بهترین ترکیب ریسک و بازده، ترکیبی از سرمایه گذاری های مستقیم در فلزات، سهام و انرژی بوده است. پایه های اقتصاد کشورمان پس از صنعت نفت به صنعت فولاد مربوط می‌شود و از فولاد صنعت به عنوان صنعت پیشرو ایران نام برده می‌شود که لازمه تحقق این امر، غلبه بر موانع و مشکلات فعلی صنعت و بازار فولاد کشور است.

عملکرد صنعت فولاد از اقتصاد جهانی تبعیت کرده و بهبود این صنعت، شاخص مناسبی از بهبود اقتصادی یک منطقه است. در طی دهه گذشته این صنعت بطور چشمگیری رشد کرده که عمدتا بدلیل رشد در کشورهای BRIC (برزیل، روسیه، هند و چین) بویژه چین بوده است.

پیش‌بینی استمرار رشد ظرفیت تولید فولاد در آینده به دلیل فشار موجود بر دولت‌ها جهت حفظ مشاغل و این بخش که مانع از کارآتر نمودن صنعت با حذف کارگران و تجهیزات اضافی می گردد، بر پیچیدگی این موضوع می افزاید. در حال حاضر ظرفیت بیش از حد تولید، مهم‌ترین چالش فولادسازان است.

کشورهای پیشرو در صنایع فولاد  راهبردهای مشخصی برای استفاده از دستاوردهای فناورانه تدوین کرده و برنامه‌هایی را بدین منظور اجرایی کرده‌اند. کشورهای چین، ژاپن، کره‌ جنوبی، هند، روسیه، اتحادیه اروپا، ترکیه و ایالات متحده آمریکا به‌عنوان تولیدکنندگان بزرگ فولاد در جهان گام‌های مؤثری در راستای بهره‌گیری از دستاوردهای انقلاب صنعتی چهارم برداشته‌اند.

در شرایطی که اغلب کشورهای توسعه یافته وصنعتی جهان دچار فقر گسترده در منابع اولیه تولید فولاد هستند اما خودکفایی و عدم وابستگی در کالاهای استراتژیک و زیر بنایی مثل فولاد از سیاست‌های صنعتی و برنامه‌های زیربنایی این کشورها محسوب می شود. درصورتی که در ایران با وجود منابع فراوان فولادی، چندان نگاهی جدی به نقش چنین صنعتی در توسعه وخودکفایی نمی شود.

کشورهای ASEAN مانندمالزی، سنگاپور، میانمار، تایوان، تایلند، فیلیپین، اندونزی به‌طور کلی کشورهای خاور دور آسیا وارد‌کننده اصلی فولاد ایران هستند. پیش از سال ۲۰۱۷، مقداری از صادرات به بازار اروپا تعلق داشت اما به دلایلی بعد از آن ایران بازار اروپا را از دست داد.

ایران به علت داشتن سنگ‌آهن، مواد انرژی زا، بازار مصرف، نیروی کار جوان و ... برای تولید فولاد دارای مزیت نسبی نسبت به برخی کشورهای صنعتی مانند آلمان، ژاپن، کره جنوبی و ... می باشد. کشورهای صنعتی ذکر شده تقریبا 100% سنگ‌آهن و حدود 90‌% انرژی مورد نیاز برای تولید فولاد را (برخلاف ایران) می باید از طریق واردات تامین کنند. لذا  در برابر تغییرات جهانی قیمت سنگ‌آهن، زغال سنگ و... بیشتر از صنایع تولید فولاد ایران آسیب‌پذیر هستند.

ایران در رتبه دهم تولید فولاد و چهاردهم آلومینیوم در جهان قرار دارد. تولید و مصرف سرانه فلزات اساسی یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی کشورها است. در کارنامه ۴۱ ساله نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، اقدامات بسیار مهم و گسترده‌ای در حوزه تولید فلزات انجام شده است. حجم تولیدات معدنی و صنایع معدنی ایران نقش قابل توجهی در تامین نیازهای داخلی و صادرات دارد. همچنین، حوزه معادن و صنایع معدنی بخشی از نیازهای ارزی کشور را تامین می‌کند.

در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴، هدف تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در ایران قرار دارد و حجم تولیدات معدنی و صنایع معدنی کشور از تولیدات صنایع معدنی علاوه بر تامین نیاز داخلی در صادرات نیز نقش قابل توجهی داشته و سال گذشته حوزه معادن و صنایع معدنی بخشی از نیازهای ارزی کشور را نیز تامین کرده است.