«سهام خزانه» چیست؟

آگاه پرس با هدف ارتقای دانش و آگاهی مخاطبین ارجمند در ساحت «بورس و اوراق بهادار»، در سلسله یادداشت هایی تحت عنوان «سواد بورسی» به تبیین و تشریح تعاریف و اصطلاحات تخصصی و پُرکاربرد بازار سرمایه خواهد پرداخت.

موضوع نخستین یادداشت، سهام خزانه و قوانین مربوط به آن است.

بازارهای جهانی قوانین مختلفی دارند و انواع مختلفی از سهام و اوراق بهادار در آن‌ها خرید و فروش می‌شود. بعضی از این قوانین در بورس ایران به چشم می‌خورد و بعضی دیگر با ساختارهای قانونی ما سازگار نیست. برای نمونه می‌توان به خرید سهام خزانه اشاره کرد که در بازارهای جهانی رواج دارد و در ایران با چالش‌هایی مواجه بود. سازمان بورس و اوراق بهادار به به تازگی قوانین مربوط به این نوع سهام را اصلاح و امکان خرید آن را فراهم کرده است. در ادامه ابتدا بررسی می‌کنیم که سهام خزانه چیست و سپس، قوانین و نکات مهم در این زمینه را بیان خواهیم کرد.

منظور از «سهام خزانه» چیست؟

تعریف سهام خزانه در همه بازارهای جهانی به این شرح است: «به سهام ممتاز یک شرکت که در بازار مالی عرضه و سپس مقداری از آن توسط خود شرکت خریداری می‌شود، سهام خزانه می‌گویند.»

پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که به چه علت یک شرکت باید سهام انتشار‌یافته خود را بخرد؟ برای این کار دلایل مختلفی وجود دارد. گاهی اوقات شرایطی در بازار به وجود می‌آید که سهام یک شرکت با مبلغی کمتر از ارزش واقعی آن خرید و فروش می‌شود. در چنین شرایطی شرکت‌ها می‌توانند از قانون سهام خزانه استفاده کنند؛ یعنی بخشی از سهام (حداکثر ۱۰ درصد) را بخرند و پس از بهبود وضعیت بازار، دوباره به فروش برسانند.

حالت بعدی شرایطی است که میزان نقدشوندگی سهام یک شرکت در بازار کاهش یافته باشد. در حقیقت، یکی از مهمترین مزایای بازار بورس قابلیت نقدشوندگی بالای آن است؛ بنابراین وقتی قابلیت نقدشوندگی یک سهم کاهش می‌یابد، معامله‌گران به آن سهم و شرکت بی‌اعتماد می‌شوند. در این شرایط، متقاضی خرید وجود ندارد و فروشندگان نمی‌توانند سهام خود را نقد یا تبدیل کنند. برای رفع این مشکل، شرکت اقدام به خرید سهام خزانه می‌کند تا اعتماد سرمایه‌گذاران را از دست ندهد.

حالت سوم زمانی رخ می‌دهد که درصد زیادی از سهام شرکت در اختیار تعداد محدودی از افراد باشد. در این شرایط آن افراد محدود امکان دخالت در روند قیمت‌ها و سفته‌بازی را خواهند داشت. شرکت برای جلوگیری از این اتفاق، می‌تواند سهام خزانه بخرد و از آن برای کنترل قیمت‌ها استفاده کند.

در مواردی نیز مشاهده می‌شود که شرکت‌ها مقداری از سهام را در قالب طرح‌های تشویقی در اختیار کارکنان و مدیران خود قرار می‌دهند. برای تأمین این سهم‌ها نیز از سهام خزانه استفاده می‌شود.

قوانین مربوط به «سهام خزانه»

همان طور که گفتیم، قوانین مربوط به خرید سهام خزانه از سوی سازمان بورس اعلام می‌شود. این قوانین به شرح زیر هستند:

• شرکت‌ها تنها می‌توانند ۱۰ درصد از سهام انتشاریافته خود را بازخرید کنند.
• این سهام قابلیت ابطال ندارد و باید امکان فروش مجدد آن به دیگر سهام‌داران فراهم شود.
• سهام خزانه مالیات ندارد، سود سهام دریافت نمی‌کند، فاقد حق رأی است و جزء دارایی‌های شرکت محسوب نمی‌شود.
• سهام خزانه تنها با مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار و در بازه زمانی خاصی امکان‌پذیر است.
• تمامی جزئیات مربوط به نگهداری و خرید و فروش سهام خزانه باید طبق قانون افشا شود و به اطلاع سهام‌داران برسد.

جمع‌بندی

شرکت‌ها تحت شرایط خاصی اجازه دارند ۱۰ درصد از سهام انتشاریافته خود را بازخرید کنند که به آن سهام خزانه گفته می‌شود. سختگیری‌های بسیاری در مورد سهام خزانه انجام می‌گیرد و دلیل آن هم حفاظت از حقوق سرمایه‌گذاران است. خرید ۱۰ درصد از کل سهام یک شرکت، ممکن است بر قیمت‌ها تأثیر قابل توجّهی بگذارد؛ به همین دلیل، آن شرکت باید طرحی اصولی به سازمان ارائه کند و تنها در صورت تأیید شدن این طرح، اجازه خرید سهام برایش صادر خواهد شد.