گزارشی از دومین نشست تحلیلگران توسعه پایدار در کلاب هاوس
پایگاه تحلیلی خبری رشد و توسعه با حضور جمعی از اقتصاددانان برجسته در پلتفرم کلاب هاوس، دومین جلسه «بررسی موانع توسعه پایدار در ایران» را برگزار کرد. در این روم که بیش از ۴ ساعت به کار خود ادامه داد، همت قلی‌زاده، پژوهشگر و مدرس دانشگاه به توضیحاتی در این زمینه پرداخت و در ادامه دیگر اقتصادانان نظرات خود را اعلام کردند.
به گزارش رصد اقتصادی و به نقل از پایگاه تحلیل خبری رشد و توسعه، در این جلسه سارا بازوبندی، سعید احمدیان، بهمن فلاح، علیرضا برهانی‌پور، علیرضا موتمنی، محمد نیکجو، محمدابراهیم یاوری، امین شیوا، امیر بیدگلی و… به جمع‌بندی پرداختند. گزارش پیش‌رو خلاصه‌ای از مباحث مطرح شده در دومین جلسه روم «بررسی موانع توسعه پایدار در ایران» است.
همت قلی‌زاده، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در دومین جلسه اتاق پایگاه تحلیلی خبری رشد و توسعه در کلاب هاوس که با موضوع موانع توسعه پایدار در ایران برگزار شد، گفت: یکی از مشکلات اصلی در حوزه اقتصاد به برنامه‌ریزی‌های کلان مربوط میشود، در سال ۱۳۸۴ سند بیست ساله چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران تنظیم شد و بر مبنای آن قرار شد ایران در سال ۱۴۰۴ به لحاظ اقتصادی کشور اول منطقه باشد. این افسانه اقتصادی در حالی مطرح شده که در بیست سال گذشته میانگین رشد اقتصادی ایران صفر درصد است. درحالی که بنا بود ایران در سال ۱۴۰۴ در منطقه کشور اول باشد، امروز در بسیاری از شاخص های اقتصادی از ارقام سال ۱۳۸۴ هم عقب‌تر هستیم.
وی افزود: متاسفانه اسناد بالادستی از جمله سند چشم‌انداز و برنامه‌های پنج ساله توسعه نه‌تنها باهم رابطه ارگانیک ندارند بلکه ضمانت اجرایی هم برای آنها در نظر گرفته نشده است.
این پژوهشگر و مدرس دانشگاه با اشاره به اهمیت آمار اقتصادی توضیح داد: در حالی که این آمارها در دنیا به روز ارائه میشود، در ایران برخی آمارها بعضا با دو سال تاخیر پرده‌برداری می‌شوند و این موضوع باعث شده برنامه‌ریزی اقتصادی با بحرانهای زیادی روبه‌رو شود.
قلی‌زاده در ادامه به استقلال به سازمان برنامه و بودجه کشور پرداخت و در این باره توضیح داد: سازمان برنامه یکی از ارکان نظام اقتصادی ایران است اما این سازمان در سال ۱۳۸۶ با دستور محمود احمدی‌نژاد به کما رفت و فساد و اختلاس‌های آن دوره نشان از اسفبار بودن همان تصمیم است.
این پژوهشگر و مدرس دانشگاه با اشاره به اهمیت مدیریت منابع انسانی و مدیران میانی توضیح داد: سطح دولت یک فرآیند کاملا سیاسی را تشکیل می‌دهد و بر این مبنا درمییابیم بیش از ۶۰ درصد برنامه‌ها از طرف مدیران میانی به وزرا ارائه میشود. همچنین مدیران میانی نیز در بسیاری از حوزه‌ها دست در دست هم مانند خزه رشد کرده‌اند و ناکارآمدی دولت‌ها نیز به همین دلیل است. با اینکه ۱۶۰۰ صفحه قانون برای استخدام‌های دولتی داریم اما شاهد یک فاجعه بزرگ در حوزه منابع انسانی به‌ویژه مدیران میانی هستیم.
وی در ادامه با اشاره به نقش انرژی در کشور‌های توسعه‌یافته توضیح داد: در تمام کشور‌های توسعه‌یافته درمییابیم که این کشور‌ها در زمان جهش اقتصادی برای دستیابی به توسعه نرخ حامل‌های انرژی را کاهش دادند این در حالی است که ایران با وجود منابع غنی و عظیم انرژی دست به افزایش نرخ حامل‌های انرژی می‌زند و از این منظر نیز کشور دچار آسیب‌های فراوانی شده است.
قلی‌زاده با اشاره اهمیت تجربه گفت: تجربه زمانی مهم است و بر اهمیت میشود تاکید کرد که در امتداد تخصص باشد این در حالی است که به دلیل نبود تخصص در بسیاری از حوزه‌ها تجربه کارآمد نیز حاصل نمی‌شود و به همین دلیل است که بیش از ۶۰ درصد مردم با وجود برنامه‌های متعدد اقتصادی دولت‌ها هنوز امکان تامین کالاهای اساسی را ندارند.
لزوم بازنگری در نقش اقتصاددانان
علیرضا موتمنی، اقتصاددان گفت: متاسفانه اقتصاددانان در ایران اهمیتی ندارند و جایی که باید یک اقتصاددان حضور داشته باشد، شاهد چند فرد سیاسی هستیم.اقتصاددانان در آمریکا از مهندسان، پزشکان عمومی و داروسازها حقوق بیشتری می‌گیرند اما در ایران شاهد وضعیت اسفناکی هستیم.
وی با اشاره به ضعف نظام آماری گفت: با اینکه آمارها نقش بسیار زیادی در اقتصاد دارند اما آمار مناسبی از اقتصاد ایران وجود ندارد و این در حالی است که به آمارهای موجود نیز نمی توان اعتماد کرد.
نقش سند آمایش در توسعه
مریم شکرانی، روزنامه‌نگار اقتصادی با توجه به نبود سند آمایش سرزمین اظهارکرد: متاسفانه بسیاری از پروژه‌ها براساس انگیزه سیاسی برخی نمایندگان مجلس جانمایی می‌شوند علاوه بر این در حوزه توسعه اقتصاد غیرنفتی نیز برنامه مشخصی وجود ندارد. شرایط کنونی نشان می‌دهد مبانی توسعه در کشور ما رها شده است. در شرایطی که برای تامین بسیاری از کالاهای اساسی بخش تولید نیاز به واردات داریم حرف از خودکفایی به میان می‌آید برای مثال با اینکه ایران در حوزه دامداری سرمایه‌گذاری قابل توجهی کرده است اما خوراک دام از برزیل وارد میشود و در همین شرایط ادعا میشود که می‌توانیم موتور هواپیما در داخل کشور تولید کنیم.اقتصاد ایران واکنش‌گرا شده است.
رابطه رشد و توسعه
امین شیوا، اقتصاددان با اشاره به مفهوم توسعه توضیح داد: فرض کنیم یک برکه در اختیار ماست و در این برکه صد ماهی داریم اگر تمام ماهی را در یک روز صید کنیم رشد فزاینده‌ای را خواهیم داشت اما هرگز به توسعه دست نمی‌یابیم. توسعه پایدار نیاز به سیاست‌های کلان دارد و بودجه‌ریزی رکن مهم توسعه پایدار است. برای توسعه پایدار دولت باید از فعالیت‌های ایجابی در راستای توسعه حمایت کند. با این حال ایران بر مباحث مربوط به توسعه تمرکز ندارد و بیشتر واکنش‌گراست. در این زمینه نباید فراموش شود که تحریم‌ها نیز نقش مهمی بر واکنش‌گرایی در اقتصاد داشته است.
شفاف‌سازی زیرساخت توسعه
سارا بازوبندی، اقتصاددان گفت: یکی از ملزومات توسعه شفاف‌سازی است و متاسفانه این فرهنگ در کشور ما وجود ندارد. در یک دهه اخیر به ویژه بسیاری از آمارها به بهانه امنیت ملی به طور شفاف ارائه نشده‌اند. وی درباره مدیریت منابع انسانی نیز توضیح داد. از دیگر مشکلات اقتصاد ایران شخص‌محور بودن است و اساسا سیستم‌محور نیستیم.
وی درباره روند توسعه افزود: در دو دهه اول انقلاب ایران بیشتر درگیر مسائل فرهنگی، ایدئولوژیک و جنگ با عراق بود و از اواسط دهه هفتاد با روی کار آمدن دولت خاتمی ایران تا حدی وارد مباحث توسعه شد و بحث توسعه آسیایی نیز در همان مقطع از طرف دولت وقت به بحث و تا حدی اجرا گذاشته شد اما در دو دهه بعد تا زمان حال بیشتر سرگرم ایجاد و حل بحران شده‌ایم.
بازوبندی با اشاره به نقش ایدئولوژی در توسعه گفت: ایدئولوژی‌محور بودن یکی از سدهای اصلی توسعه است و نباید با نگاه ایدئولوژی‌محور دست کم مدیرانی که برای برنامه ریزی توسعه انتخاب می‌شوند را غربال کنیم.
عملکرد دوگانه قانون
سعید احمدیان، اقتصاددان در ادامه این جلسه گفت: ما در سیستمی صحبت می‌کنیم که قائل به یک ساختار ایدئولوژیک است و تنها در مقطعی از دولت خاتمی ایران به مرزهای برنامه‌ریزی برای توسعه اقتصادی نزدیک شد. توسعه سیاسی، توسعه اقتصادی، توسعه زیست‌بوم و توسعه اجتماعی چهار رکن توسعه پایدار است که این ارکان در نظام برنامه‌ریزی ایران از اهمیت چندانی برخوردار نیستند. متاسفانه تاکید نظام حاکم بر ایدئولوژی‌محور بودن باعث میشود عارضه کارکرد انتخابی قانون ایجاد شود. اساسا در نظام‌های ایدئولوژیک و مکتبی شاهد این هستیم که قانون برای برخی کار می‌کند و برای برخی کار نمی‌کند.
ریشه مشکلات اقتصادی خارج از اقتصاد است
علیرضا برهانی‌پور، اقتصاددان ریشه اصلی مسائل اقتصاد ایران را خارج از حوزه اقتصاد دانست و گفت: اینکه برنامه‌های متعددی ارائه میشود اما اهداف آنها حاصل نمی‌شوند ناشی از معضلات زیربنایی اقتصاد ایران از جمله عدم ثبات اقتصادی است. نوسانات نرخ ارز در سه سال گذشته به قدری بود که حتی برای یک بنگاه اقتصادی کوچک هم نمی‌توان برنامه‌ریزی کرد.
جامعه شناسی عنصر فراموش‌شده
شراره کامرانی، اقتصاددان برای توسعه نیاز به درک صحیحی از جامعه‌شناسی در ارکان قدرت داریم. برنامه‌ریزان توسعه به تحلیل‌های جامعه‌شناختی نیاز دارند و این تحلیل‌ها در کشور ما مورد اهمیت قرار نمی‌گیرند. برای مثال در سا‌ل‌های اخیر میزان سواد در کشور ما افرایش یافته و سطح کیفیت زندگی پایین آمده و همین امر باعث کاهش بهره‌وری شده است.
پیش‌شرط‌های حیاتی برای توسعه
بهمن فلاح، اقتصاددان با اشاره به رفتار اقتصادی دولت توضیح داد: تنها راه خروج کشور از بحرانهای اقتصادی در گرو خروج دولت از بنگاه‌داری است. درحال‌حاضر دولت مالک ۵۰۰ میلیارد دلاری در حوزه بخش مولد اقتصاد است. اگر دولت این واحدها را به بخش خصوصی واگذار کند علاوه بر ۵۰۰ میلیارد دلار درآمد، ۲۰ میلیارد دلار نیز در حوزه کاهش هزینه ذخیره می‌کند و پس از آن از محل مالیات این واحدها نیز به ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار درآمد سالانه می‌رسد. با این پیش‌فرض، ایران تازه می‌تواند به ۴۰ سال پیش کشورهایی مانند مالزی و اندونزی در حوزه توسعه پایدار برسد. وی با اشاره به چشم‌انداز اقتصاد ایران گفت: در شرایطی که دولت نقدینگی را با ۵۴۰ همت تحویل گرفت با ۳۵۰۰ همت تحویل می‌دهد و تورم انتظاری نیز از مرز ۳ رقم عبور کرده است. به عبارت دیگر، هر دو سال یک بار صد درصد تورم ایجاد میشود و در همین بازه زمانی ۲ هزار همت رشد نقدینگی داریم و برنامه‌ای هم برای خروج از این بحران وجود ندارد.
ساختار بودجه ریزی، ضعف اقتصاد ایران
محمد ابراهیم یاوری، اقتصاددان با انتقاد از نظام بودجه‌ریزی گفت: نظام بودجه‌ریزی در کشور ما برمبنای دستیابی به اهداف توسعه شکل نمی‌‌گیرد و در بسیاری از مواقع شاهد اتلاف سرمایه هستیم. برای مثال، ۸۵۰ میلیارد تومان بودجه برای مبارزه با گرانی در نظر گرفته شده که می‌دانیم این رقم کارکردی در بازار ندارد.
